بستر کشت گلخانه

انواع بستر کشت در گلخانه

فراهم ساختن فضای مناسب برای رشد ریشه، آبرسانی و تغذیه ریشه­ها، فراهم کردن استحکام کافی در قسمت پایینی گیاه و … از جمله وظایفی است بستر کشت گیاه بر عهده دارد. برای کاشت گیاهان در گلخانه، بستر های کشت متنوعی وجود دارد. رایج­ترین این بسترها، بستر های کشت خاکی، آب­کشت[1] و هواکشت[2] هستند.

 بستر های کشت خاکی

رایج­ترین بستر کشت در گلخانه­ های ایران، بستر کشت خاکی است. تنها مزیت بستر کشت خاکی نسبت به بستر های آب­کشت و هواکشت، استحکام آن است که امکان رشد رویشی و طولی بیشتری را برای بوته­ها فراهم می­سازد. از جمله معایب بستر های کشت خاکی می­توان موارد زیر را برشمرد

الف – احتمال آلودگی به عوامل بیماری زا

امکان آلوده بودن بستر های خاکی به عواملی چون قارچ­ها، باکتری­ها، ویروس­ها، حشرات مضر و …، موجب می­شود پیش از هر دوره کشت در گلخانه، به ضدعفونی کردن خاک نیاز باشد. شستشوی خاک با غرقاب کردن آن، نصب پلاستیک بر روی خاک (جهت افزایش حرارت سطح و عمق خاک) و تزریق آب، سم و گاز های ضدعفونی کننده به زیر پلاستیک، از جمله روش­ های ضدعفونی کردن خاک هستند.

ب – ایجاد محدودیت در نوع محصولات

نفوذپذیری نامناسب، شوری کمتر یا بیشتر از حد، ظرفیت کاتدی نامناسب و PH نامناسب، از جمله ویژگی­ های بستر های کشت خاکی هستند که موجب می­شوند انتخاب نوع گیاه قابل کشت در گلخانه با محدودیت­ هایی مواجه شود. از آن­جا که این ویژگی­ها عمدتا غیرقابل تغییر هستند یا تغییر آن­ها هزینه زیادی در بر دارد، گلخانه­داران ترجیح می­دهند محصولات مناسب با خاک موجود را کشت نمایند و این امر در میزان سوددهی گلخانه آن­ها موثر است.

پ – مصرف آب بیستر نسبت به بستر های هواکشت و آب­کشت

ت – دشواری استفاده از مکانیزم­ های آبیاری و کودهی پیشرفته

به دلیل نفوذپذیری کمتر خاک نسبت به سایر بستر های کشت، امکان استفاده از تجهیزات آبیاری و کوددهی محلول در آب (که در بستر های آب­کشت بسیار رایج است و بهره­وری گلخانه را به صورت چشمگیری افزایش می­دهد) در بستر خاکی فراهم نیست.

بستر های آب­کشت

شکل ‏3‑10 تا شکل ‏3‑14، نمایی از انواع سیستم­ های آب­کشت را نمایش می­دهد. شکل ‏3‑15 تا شکل ‏3‑16 نیز نمایی از برخی انواع بستر های آب­کشت را نمایش می­دهد.

شکل ‏3‑18 کشت گوجه فرنگی در بستر آب­کشت

شکل ‏3‑19 کشت کاهو در بستر آب­کشت

شکل ‏3‑20 ریشه گیاه در محفظه سیستم آب­کشت و آبیاری آن

شکل ‏3‑21 سیستم آب­کشت حلقه بسته

شکل ‏3‑22 سیستم آب­کشت حلقه باز

شکل ‏3‑23 بستر آب­کشت پیت

شکل ‏3‑24 بستر آب­کشت Growstone

همان­طور که در تصاویر مشخص است، در سیستم­ های آب­کشت ریشه گیاه در بستر های نفوذپذیر، محفظه­هی پر از آب یا کانال­ های هوا قرار دارد و آب و کود های محلول در آن از طریق سیستم­ های آبیاری تحت فشار به ریشه می­رسد. در سیستم­ های آب­کشت که از محفظه­ های پر از آب به عنوان بستر کشت استفاده می­شود، در حدود 63% از آب در هرسال بازیابی شده و مجددا قابل استفاده است. در برخی از سیستم­ های آب­کشت حلقه بسته، می­توان از مخازن آب بازیابی شده برای پرورش ماهی نیز استفاده نمود. چنین سیستم­ هایی را آکواپونیک نامیده­اند.

در سیستم­ های آب­کشت و هواکشت ، خصوصا سیستم­ های دارای سیکل آبی حلقه بسته، تامین بهداشت و حفظ کیفیت آب امری ضروریست. میزان اکسیژن محلول در آب نیز باید مرتبا کنترل شود تا تامین نیاز های گیاه به شکل صحیح انجام پذیرد. همچنین به دلیل نفوذپذیری زیاد و استحکام ناکافی بستر­ های آب­کشت، درنظر گرفتن امکاناتی همچون ریسمان­ های پلاستیکی برای فراهم کردن رشد رویشی بوته­ های بالارونده همچون خیار، گوجه و فلفل ضروریست.

بستر های هواکشت

شکل ‏3‑17، نمایی از سیستم­ های هواکشت را نمایش می­دهد. در این سیستم، ریشه گیاهان در هوا قرار دارد و آب و کود های محلول در آن به ریشه پاشیده می­شوند. استفاده از این روش، مصرف آب را تا 90% نسبت به کشت در بستر خاکی افزایش می­دهد. برخی از گیاهانی که نیاز آبی کمی دارند از جمله زعفران، حتی به پاشش آب و مواد محلول در آن نیز نیاز ندارند و با تامین رطوبت محیط کشت، نیاز آبی آن­ها تامین می­شود. با این وجود، هزینه زیاد احداث سیستم­ های آب­کشت و هوا کشت، مانع بزرگی در برابر استفاده از آن­ها در گلخانه است.

شکل ‏3‑25 نمایی از سیستم­ های هواکشت

[1] Hydroponic

[2] Airoponic