مزایا و معایب کشت گلخانه ای زعفران
گذر زمان و افزایش سطح کشت این گیاه هم نتوانسته است از ارزش بالای آن کم کند، ارزش افزوده و سود تجارت جهانی بالای این محصول موجب شده است که بسیاری از کشورهای پیشرفته و صنعتی که به شدت درصدد افزایش قدرت اقتصادی و صادرات خود هستند به دنبال تولید این محصول در کشورهای خود باشند. یکی از این کشورهای چین است که در نیازسنجی جوامع و ملل مختلف برای تولید محصولات صادراتی دارای تقاضای بالا، به خوبی برنامه ریزی می کند و بی شک محصول ارزشمندی مانند زعفران چیزی نیست که از این قاعده مستثنی بماند. امروزه در تولید برخی از محصولات کشاورزی، استفاده از روش های صنعتی و مدرن از قبیل سیستم های گلخانه ای و سیستم های آب کشت (هیدروپونیک) افزایش قابل توجهی یافته است. در برخی از کشورهای اروپایی نیز مطالعاتی جهت استفاده از این روش های مدرن به طور خاص در مورد تولید گیاه زعفران انجام گرفته است، در همین حال کشور چین عرصه را مغتنم شمرده و به تولید انبوه این گیاه با این شیوه ها پرداخته است. نکته اینجاست که این کشور با این روش کشت و سیستم تولید گل زعفران، آیا ممکن است روزی به عنوان رقیبی جدی در کنار زعفران ایرانی وارد عرصه جهانی شود؟ برای پی بردن به این سوال بهتر است کمی در مورد این سیستم کشت صحبت کنیم؛ سیستم های کشت در محیطهای بسته و یا سیستم های کشت هیدروپونیک یکی از روش های مدرن در تولید برخی از گیاهان با دوره رشد کوتاه و سرعت رشدی بالا به حساب می آید. امروزه این تکنیک به طور خاص در مورد سبزیجاتی مثل: کاهو، گوجه فرنگی، خیار و سایر سبزیجات و همین طور برخی از گیاهان زینتی نظیر لاله، سنبل، آلسترومریا و غیره مورد استفاده قرار گرفته و به طور کاملا اقتصادی و با سود بالا این تکنیک انجام می گیرد. بزرگترین مزیت این سیستم های کشت استفاده حداکثر از فضا و سطح زیر کشت به سبب طبقاتی بودن و تراکم کشت بالاست که این موضوع هزینه تهیه زمین زراعی و عملیات مربوط به آماده سازی زمین را به شدت کاهش می دهد.
مزیت نسبی دیگر این روش های کشت، نسبت به روش های مرسوم، جلوگیری از هرزروی آب و خارج شدن آن از دسترس گیاه می باشد که این موضوع به شدت میزان آب مصرفی را کاهش می دهد. در کنار این مزایا، هزینه اولیه بالا برای تاسیس و راه اندازی این سیستم ها را می توان از معایب مهم آن در نظر گرفت که ممکن است تصمیم گیری را برای تولیدکنندگان جهت ورود به این عرصه کمی سخت کند. هر چند طی سال های آینده به خاطر صرفه جویی هایی که به سبب حذف برخی عملیاتهای هزینه بر کشاورزی از قبیل آماده سازی زمین، آبیاری، مبارزه با آفات و بیماریها و وجین علفهای هرز بوجود می آید به نوعی این هزینه اولیه بازگشته و سودی چند برابر را نصیب تولید کنندگان می کند. کشور چین با توجه به نیروی کارگری ارزان قیمت و هزینه های تولید پایین، با قیمت نسبتا پایین تری زعفران را تولید و به بازار عرضه کرده است، با این حال هنوز نتوانسته به عنوان یک رقیب جدی برای کشور ایران در تولید زعفران قرار بگیرد. چرا که ایران به عنوان زادگاه زعفران و تولید کننده بی رقیب این گیاه (بیش از ۹۰ درصد تولید خالص جهانی) همواره جایگاه خود را در این صنعت حفظ کرده است و رسیدن به این جایگاه برای سایر کشورها کمی دور از ذهن به نظر می رسد. در این شرایط نگرانی که به شدت در بلندمدت بایستی به آن توجه کرد ورود رقیبی مانند کشور چین در بازار تجارت جهانی زعفران نیست، چون با این سطح زیر کشت و تولید زعفران قدرت رقابت سایر کشورها با ایران بسیار سخت و محال به نظر می رسد، بلکه نگرانی آینده، ورود زعفران چینی به بازار مبادلات جهانی با قیمت بسیار پایین تر از هزینه تمام شده این محصول برای کشاورزان و تولید کنندگان ایرانی می باشد. همچنین افزایش ورود زعفران تقلبی و با کیفیت های بسیار پایین به بازار مبادلات جهانی را نیز می توان از تبعات آن در نظر گرفت. ایران برای حفظ جایگاه خود در بازار تجارت جهانی زعفران و جلوگیری از سقوط قیمت و کیفیت این محصول با ارزش بایستی به راهکارهایی جهت بالا بردن راندمان تولید در مزارع زعفران و کاهش هزینه های تولید دست یابد. همچنین توجه بیشتر به بخش صادرات زعفران و فرآورده های وابسته آن با برندهای ایرانی می تواند به حفظ این جایگاه کمک کند که رسیدن به این مهم، همکاری و ارتباط جدی واحدهای تحقیقاتی، اجرایی و تولیدی بخش کشاورزی کشور را می طلبد.
حفظ بازارهای جهانی این محصول و بی رقیب ماندن در تولید و صادرات آن عزمی جدی و همه جانبه از سوی مسئولان، کارشناسان و فعالان اقتصادی در بخش خصوصی را می طلبد. بسیاری از کارشناسان معتقدند اجرای طرح جامع زعفران در سال های گذشته می توانست وضعیت تولید و صادرات این محصول را از آنچه هست بهتر کند تا امروز کشورهایی مانند چین و افغانستان نتوانند برای ورود به بازارهای جهانی و گرفتن بازارهای هدف ایران گام بردارند اما این طرح با عدم تخصیص به موقع بودجه و اعتبار مورد نیاز مواجه شده و بدون اجرا باقی مانده است. امروز وقت آن رسیده که مسئولان و دست اندرکاران امر برای نجات بازارهای ایران گامی اساسی بردارند و شاید نخستین گام، توجه ویژه به طرح جامع زعفران باشد.
چرا باید زعفران را در گلخانه کشت نکنیم؟
با توجه به جداسازی پیاز از خاک و کشت دوباره پیاز در هر سال هزینه این کار بالا رفته و در قیاس با کشت به روش سنتی صرفه اقتصادی ندارد. زحمات و صرف وقت و به کارگیری نیروی کار بیشتر نیز از مشکلات این طرح می باشد.
چرا باید زعفران را در گلخانه کشت کنیم؟!
۱- با در اولویت قراردادن بحران آب در کشور این نوع کشت به خاطر مصرف بسیار کم در آب بهترین روش برای کشت در راستای مدیریت مصرف آب می باشد.
۲- در نوع کشت گلخانه ای به دلیل استفاده از پیاز درشت و مرغوب و بدون بیماری و نگهداری در بهترین شرایط دمایی و محیطی راندمان بازدهی محصول نسبت به روش کشت سنتی بسیار بالاتر بوده، به طوری که برداشت محصول کلاله خشک شده به روش سنتی در هر هکتار به میانگین هفت کیلو بوده این میزان در روش کشت گلخانه ای به میانگین ۲۳ تا ۲۵ کیلومتر در هکتار رسیده.
۳- در کشت سنتی کلاله گل در معرض برخورد با نور آفتاب بوده که باعث از بین رفتن عطر، قدرت، رنگدهی و میزان طعم کلاله می باشد. در روش نوین گلخانه ای ما از این مشکل مبرا شده ایم که این نیز خود باعث کیفیت بسیار بالا در کلاله می شود و با در نظر گرفتن نیاز و رقابت در بازار جهانی و ریزبینی کشورهای برندپسند این امر بسیار مهم است. برداشت زعفران با این کیفیت در بازار جهانی دارای ارزش بالا بوده و چند برابر زعفران های دیگر قیمت دارد.
۴- در حال حاضر بهداشت یکی از مسائل مهم در بین جوامع می باشد. در نوع کشت سنتی گل زعفران به خاطر قرار گرفتن در محیط نامناسب و تماس با خاک و کود حیوانی و … دارای بهداشت مناسب نمی باشد. در روش کشت گلخانه ای محیطی بسیار مناسب و بهداشتی و به دور از هر نوع آلودگی برگ برنده دیگری در مقایسه با کشت سنتی دارد.
5- در روش سنتی پیاز به مدت بسیار طولانی و چندین سال و به دور از دید و دسترسی در زیر خاک دفن شده که موجب افزایش بیماری در پیاز و خاک می شود در کشت نوین پیاز در دسترس بوده و مراقبت های لازم به راحتی و سهولت انجام می شود.
6- در حال حاضر با مشکل بیکاری در کشور به دلیل خشکسالی و … مواجه هستیم کشت نوین زعفران باعث به کارگیری نیروی کار بیشتر و اشتغال زای در کشور میشود که خود امری ضروری و بسیار مفید می باشد.
۷- این نوع کشت نوین را نیز می شود در فضای محدود به صورت طبقاتی انجام داد و نیاز به زیر کشت بردن اراضی بسیار نیست. ده هزار متر مربع را می شود در یک محیط هزار متری اجرا نمود.
منبع