شرایط نور گلخانه

شرایط نوری گلخانه

نور خورشید، اصلی­ترین محرک گیاه برای انجام عمل فتوسنتز است. در عین حال، این پارامتر، محدود­کننده­ترین و غیر قابل کنترل­ترین پارامتر در میان سایر پارامترهای جوی و اقلیمی گلخانه است. مهمترین شاخص­ های نوری در گیاهان، عبارتند از:

1- شدت نور (کمیت نور)           2- طول دوره نوری          3- کیفیت (طیف) نور

با افزایش شدت نور و طول دوره نوری، می­توان تولید محصول را به میزان قابل ملاحظه­ای افزایش داد. سازه و پوشش گلخانه، باید یه­گونه­ای طراحی و اجرا شوند که بیشترین میزان نور خورشید را از خود عبور دهند، کمترین میزان سایه را در گلخانه ایجاد کنند و نور عبوری از خود را به شکل یکنواخت در محیط گلخانه توزیع نمایند.

کمیت نور

نور دریافتی از خورشید در گلخانه به عوامل متعددی چون فصول سال، طول و عرض جغرافیایی، ساعات شبانه­روز، ابری یا صاف بودن هوا، رطوبت نسبی جو، ارتفاع از سطح دریا، آلودگی هوا و شفافیت پوشش گلخانه وابسته است. در ایران، بیشترین شدت تابش نور در تیرماه و کمترین شدت تابش نور در دی­ماه گزارش شده است. شدت تابش نور بر عملکرد بوته ­ها تاثیر زیادی دارد و عدم انتقال نور مناسب به داخل گلخانه می­تواند ارتفاع بوته و میزان گل­دهی آن را تحت تاثیر قرار دهد.

بیشترین میزان فتوسنتز بوته­ ها متاثر از طیف نور با طول موج­هایی در محدوده 440 الی 655 صورت می­گیرد. اغلب گیاهان گلخانه­ای به شدت نوری در بازه 10000 الی 70000 لوکس نیاز دارند. در گیاهان سایه پسند، این میزان در بازه 500 الی 5000 لوکس است.

طول دوره نوری

گیاهان  بر حسب واکنش به طول دوره روشنایی و تاریکی، به سه دسته زیر تقسیم می­شوند:

• گیاهان روز بلند: گیاهانی هستند که برای گل­دهی به حداقل 10 الی 14 ساعت نور نیاز دارند. در اثر افزایش طول دوره تاریکی، رشد زایشی این گیاهان متوقف شده و به صورت رویشی و طولی رشد می­کنند. گیاهانی مثل گل سوسن، مینا، اطلسی و نازگل، در این دسته جای دارند.
• گیاهان روز کوتاه: این نوع گیاهان برای تبدیل رشد رویشی به رشد زایشی و تولید اندام و باردهی، به کمتر از 12 ساعت نور نیاز دارند. گل داوودی نمونه بارز گیاه روز کوتاه است.
• گیاهان روز خنثی: زمان گل­دهی در این نوع از گیاهان از تعداد ساعات نوردهی مستقل است، اما افزایش طول دوره نوری، موجب تسریع و افزایش کیفیت رشد گل­های گیاهان می­شود. گل­های بگونیا، ژربرا، میخک و انواع صیفی­جات، در دسته گیاهان روز خنثی جای می­گیرند.

شدت نور دریافتی از خورشید و طول دوره نوری، باید با توجه به نوع گیاهان کشت شده در محیط گلخانه کنترل شود. برای کاهش شدت نور و یا طول دوره نوری، از سایه­بان و برای افزایش شدت نور و یا طول دوره نوری، از سیستم­های نور مصنوعی استفاده می­شود. در روزهای بلند تابستان، بویژه در مناطق گرمسیر، می­توان از پاشش مواد کدر کننده (نظیر آهک) بر روی پوشش گلخانه­ ها برای کاهش شدت نور وارد شده به گلخانه استفاده کرد.، تصویری از نصب سایه ­بان در فضای خارجی گلخانه را نمایش می­دهد.

شکل ‏3‑9  نصب سایه ­بان در فضای خارجی گلخانه

کیفیت نور

نور ماورای بنفش با طول موج کمتر از 400 نانومتر برای انسان و گیاه خطرناک است و طولانی شدن روند تابش آن بر گیاه، رشد گیاه را به طور جدی مختل می­سازد، لذا بهتر است تا در گلخانه­ ها، از پوشش­های مقاوم و غیرقابل عبور برای پرتوهای فرابنفش استفاده کرد. طیف نور مادون قرمز با طول موجی در بازه 750 الی 800 نانومتر، بر رشد گیاهان بی­تاثیر است، اما بر شکل ظاهری گیاه اثر می­گذارد.به طور مثال رنگدانه پروتئینی فیتوکروم از نوع prf، نور ماردون قرمز را جذب می­نماید. در صورت کاهش نسبت نور قرمز به نور مادون قرمز، کلروفیل­سازی کاهش یافته، میان­گره ­ها طویل شده و پهنک برگ نازک و بزرگ می­شود. بیشترین میزان نسبت نور قرمز به نور مادون قرمز در اواسط ظهر حاصل شده و در حدود 05/1 الی 25/1 خواهد بود. این نسبت در زمان طلوع و غروب آفتاب کاهش می­یابد. طیف نور غیرقابل رویت قرمز دور با طول موجی در بازه 700 تا 750 نانومتر، در رشد زایشی بوته، جوانه­ زنی و پیش­رس شدن محصول تاثیر بسزایی دارد.

تشعشعات فعال فوتوسنتزی، دارای طول موجی در بازه 400 الی 700 نانومتر هستند. طیف نور قرمز با طول موجی در بازه 600 الی 700 نانومتر، توسط کلروفیل جذب شده، در رشد و نمو گیاه بسیار موثر است. طیف نور زرد متمایل به سبز با طول موجی در بازه 500 الی 600 نانومتر، در فرآیند کلروفیل­سازی در اغلب گیاهان تاثیر چندانی ندارد. طیف نور آبی متمایل به بنفش با طول موجی در بازه 400 الی 500 نانومتر، در رشد رویشی گیاهان و سبزینه ­سازی تاثیر بسزایی دارد.

نور مصنوعی

برای افزایش شدت و طول دوره نوری گیاهان، علی­الخصوص افزایش طول دوره نوری گیاهان روزبلند، از تجهیزات مولد نور مصنوعی استفاده می­شود. جدول ‏3‑2، مزایا و معایب انواع مختلف لامپ­های نور مصنوعی را نمایش می­دهد. شکل ‏3‑9، تصویری از کاربرد لامپ­های LED مخصوص رشد گیاه در محیط یک گلخانه با بسترآب­کشت مطبق را نمایش می­دهد.

شکل ‏3‑10 کاربرد لامپ­های LED مخصوص رشد گیاه در محیط یک گلخانه با بسترآب­کشت مطبق

جدول ‏3‑2 مزایا و معایب انواع مختلف لامپ­های نور مصنوعی